ΟΔΥΣΣΕΑ ΣΠΑΧΗ «ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΤΕΡΤΣΕΤΗΣ: Ο ΔΙΚΑΣΤΗΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΗΣ ΠΟΥ ΤΙΜΗΣΕ ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ»

/in , /by

ΟΔΥΣΣΕΑ ΣΠΑΧΗ[1]

 

«ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΤΕΡΤΣΕΤΗΣ: Ο ΔΙΚΑΣΤΗΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΗΣ  ΠΟΥ ΤΙΜΗΣΕ ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ»[2]

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

1.ΣΥΝΤΟΜΑ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

  1. Η ΦΙΛΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΔΙΟΝΥΣΙΟ ΣΟΛΩΜΟ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ ΤΟΥ
  2. Η ΘΡΥΛΙΚΗ ΔΙΚΗ ΤΟΥ Θ. ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗ ΚΑΙ Ο Γ. ΤΕΡΤΣΕΤΗΣ

4.ΤΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΤΟΥ Γ.ΤΕΡΤΣΕΤΗ ΣΤΟΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟ ΑΓΩΝΑ

  1. Η ΕΝ ΓΕΝΕΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΟΥ Γ. ΤΕΡΤΣΕΤΗ
  2. ΓΙΑΤΙ Ο ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΤΕΡΤΣΕΤΗΣ;

      7.ΕΠΙΜΕΤΡΟ

 

 

        1.ΣΥΝΤΟΜΑ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Ο Γεώργιος Τερτσέτης γεννήθηκε στη Ζάκυνθο το 1800 όπου και έλαβε τη στοιχειώδη εκπαίδευση. Φοίτησε   στο ίδιο σχολείο με τους γιους του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη,Πάνο και Γενναίο. Κατόπιν,σπούδασε νομικά στην Μπολώνια,ενώ στην Πάντοβα παρακολούθησε μαθήματα ιταλικής και λατινικής φιλολογίας.Ετσι, ο Τερτσέτης συνδύασε νομικές και φιλολογικές σπουδές κι αυτός ο συνδυασμός καθόρισε αργότερα τις επιλογές του,  που σφράγισαν την πορεία του  βίου του.Οι νομικές σπουδές του τον εξόπλισαν με την κατάλληλη νομική παιδεία, που θα του επέτρεπε να ασκήσει το λειτούργημα του δικαστή. Οι φιλολογικές σπουδές του τον βοήθησαν ν’  ασχοληθεί  με τη συγγραφή και, ειδικότερα, με την ποίηση. Με την έναρξη της ελληνικής  επανάστασης του 1821 ο Τερτσέτης, ήδη μυημένος στους κύκλους της Φιλικής Εταιρείας, συμμετείχε στις επιχειρήσεις των επαναστατών  στην Πελοπόννησο.Ωστόσο, αρρώστησε από τις κακουχίες κι επέστρεψε στην Ζάκυνθο.Παρά τα προβλήματα  υγείας που του προξένησε  η αρχική του  εμπλοκή στον αγώνα, επανήλθε στην πρώτη γραμμή για την απελευθέρωση  της Ρούμελης. Παντρεύτηκε σε μεγάλη ηλικία  την Γαλλίδα λαογράφο Αδελαίδα Ζερμαίν και από το γάμο αυτό απέκτησε ένα γιο. Σ’ όλη του τη ζωή ο Γ. Τερτσέτης,  με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, συνδέθηκε με τον απελευθερωτικό αγώνα και υπηρέτησε τα ιδανικά και τους σκοπούς της  Ελληνικής Επανάστασης του 1821.Είτε με την ιδιότητα του δικαστή είτε με την ιδιότητα του πνευματικού δημιουργού. Με την δεύτερη ιδιότητα συναναστράφηκε  στη   Ζάκυνθο με τον Διονύσιο Σολωμό.

  1. Η ΦΙΛΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΔΙΟΝΥΣΙΟ ΣΟΛΩΜΟ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ ΤΟΥ

Ο Γ.Τερτσέτης κατατάσσεται από τους λογοτεχνικούς κριτικούς στην επτανησιακή σχολή και  στους λυρικούς ποιητές.Η στενή φιλία που τον συνέδεε με τον Διονύσιο Σολωμό καθόρισε την πνευματική του συγκρότηση.Με τον Διονύσιο  Σολωμό τον  συνέδεε όχι μόνο η κοινή καταγωγή, αλλά και το  αληθινό ενδιαφέρον  προς τη δημοτική ποίηση, καθώς κι  η ανιδιοτελής  αγάπη  προς την πατρίδα κι ο θερμός ζήλος για την απελευθέρωσή της. Η πνευματική συντροφιά που δημιούργησαν είχε υιοθετήσει τη χρήση  της δημοτικής γλώσσας στα κείμενα τους (ποιητικά κυρίως).Σε μια επιστολή του Δ. Σολωμού προς τον Γ. Τερτσέτη το 1833[3] ο Σολωμός καθιστά σαφές προς τον φίλο του ότι η αναγέννηση (ηθική και πολιτική) της Ελλάδας περνά αναγκαστικά  μέσα από την αναζωογόνηση της γλώσσας του λαού και την ακλόνητη υιοθέτηση ιδανικών. Ο Σολωμός προφητικά μνημονεύει πως η διαφθορά καταλύει τους ανθρώπινους θεσμούς, που μπορούν να διασωθούν μόνο με την υιοθέτηση αρχών και αξιών. Αλλ’  εκτός απ’ αυτή  τη  γενική μνεία, ο εθνικός μας ποιητής προτρέπει το  φίλο του να γνωρίσει τις ρίζες του, δηλαδή τη δημοτική (κλέφτικη) ποίηση, που χαρακτηρίζει ως  «όμορφη και ενδιαφέρουσα». Επισημαίνει, όμως, ο Σολωμός προς τον Τερτσέτη   πως : «Το έθνος ζητά από μας το θησαυρό της δικής μας διάνοιας, της ατομικής, ντυμένον εθνικά».Αυτή η τελευταία παραίνεση του Σολωμού προς τον Τερτσέτη αποτελεί δείγμα της ιδιαίτερης έγνοιας που διακατείχε τους δύο φίλους  για τον αγώνα της απελευθέρωσης και το ατομικό χρέος απέναντι στην εθνική αυτή υπόθεση.Μ’  αυτούς τους υψηλής ποιότητας συμβουλευτικούς λόγους εμπλουτίσθηκε η πνευματική συγκρότηση του Τερτσέτη.Κι αυτή τον  κατέστησε  ικανό να υπηρετήσει τόσο τη  λογοτεχνία όσο και τη Δικαιοσύνη.

  1. Η ΘΡΥΛΙΚΗ ΔΙΚΗ ΤΟΥ Θ. ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗ ΚΑΙ Ο Γ. ΤΕΡΤΣΕΤΗΣ

Ο Γ.Τερτσέτης διορίσθηκε δικαστής μετά την εγκαθίδρυση της Βασιλείας πρώτα στην Τρίπολη και κατόπιν στο Ναύπλιο.Εκεί έλαβε χώρα και  το ιστορικό γεγονός που καθόρισε το βίο του.Η γνωστή συμμετοχή του στη σύνθεση του δικαστηρίου που δίκασε το 1834  τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη  με την κατηγορία της συνωμοσίας εναντίον του βασιλιά Όθωνα. Ο Κολοκοτρώνης ήταν τότε σημαίνουσα προσωπικότητα  του ρωσόφιλου κομματικού σχηματισμού. Κατηγορήθηκε, όμως,  για εσχάτη προδοσία και συνελήφθη στις 6 Σεπτεμβρίου 1833 μαζί με  άλλους στρατιωτικούς. Συγκεκριμένα, οι συλληφθέντες κατηγορήθηκαν  ότι συνωμοτούσαν  για την ανατροπή του ανήλικου βασιλιά  Όθωνα.Η συνεδρίαση του δικαστηρίου έγινε  στο παλιό τζαμί του Ναυπλίου, της πρώτης πρωτεύουσας του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Η δίκη άρχισε στις 16 Απριλίου 1834,διήρκησε αρκετές  ημέρες και περατώθηκε  στις 25 Μαΐου 1834.Όταν η ακροαματική διαδικασία ολοκληρώθηκε, ο Αναστάσιος Πολυζωίδης (με την ιδιότητα του προέδρου του δικαστηρίου) προσκάλεσε τη σύνθεση του δικαστηρίου  σε διάσκεψη. Κατά τη διάσκεψη των μελών του δικαστηρίου ο Γ. Τερτσέτης  εξέφρασε την γνώμη του και αναφέρθηκε στην αθωότητα του Θ. Κολοκοτρώνη.Δεν υιοθέτησαν όμως την άποψη αυτή και τα άλλα μέλη του δικαστηρίου, εκτός από τον πρόεδρο Α. Πολυζωίδη με τον οποίον συνέστησαν το μέτωπο της μειοψηφίας.Ως ποινή για τον Κολοκοτρώνη  τελικά  ορίσθηκε η  θανατική εκτέλεση στη λαιμητόμο, εντός 24 ωρών.Για την καταδίκη του Κολοκοτρώνη,που αποφασίσθηκε από την πλειοψηφία της σύνθεσης,  διαφώνησαν,κατά τα προαναφερόμενα, μειοψηφώντας, ο πρόεδρος του δικαστηρίου Α. Πολυζωίδης  και ο Γ. Τερτσέτης. Για τη στάση του αυτή ο Γ. Τερτσέτης απειλήθηκε, ενώ οι φύλακες τον κακοποίησαν κτυπώντας τον και τον έσυραν στα έδρανα, προκειμένου να δώσει τη συγκατάθεσή του για την καταδίκη του Θ. Κολοκοτρώνη. Παρά την ιταμή ,όμως, συμπεριφορά των ιθυνόντων, ο Τερτσέτης αρνήθηκε να συμμορφωθεί προς την ντροπιαστική γι’ αυτόν  εντολή να υπογράψει την καταδικαστική για τον Κολοκοτρώνη  απόφαση.

4.ΤΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΤΟΥ Γ.ΤΕΡΤΣΕΤΗ ΣΤΟΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟ ΑΓΩΝΑ

Ο Γ.Τερτσέτης άφησε  ένα ανεξίτηλο αποτύπωμα στον απελευθερωτικό αγώνα   με την τριπλή ιδιότητά του: ως μαχητής, ως πνευματικός  δημιουργός,ως υπόδειγμα ανεξάρτητου δικαστή.Ο Τερτσέτης,ειδικότερα,όπως προαναφέρθηκε, είχε συμμετάσχει στις πρώτες μάχες  στο μέτρο που του  το επέτρεπαν οι σωματικές του δυνάμεις.Δεν αρκέστηκε,δηλαδή, στο ρόλο του πνευματικού δημιουργού.Είναι, άλλωστε, εκείνος που επέλεξε  ο Θ.  Κολοκοτρώνης για να του υπαγορεύσει   τα απομνημονεύματά του, που κυκλοφόρησαν το 1851 με τον τίτλο «Διήγησις συμβάντων της ελληνικής φυλής από τα 1770 έως τα 1836».Και, βέβαια, μόνο τυχαία δεν ήταν  αυτή η επιλογή του Κολοκοτρώνη.Η θρυλική  προσωπικότητα της επανάστασης,πέραν της προσωπικής του εκτίμησης για τον Τερτσέτη,γνώριζε και για τη συμμετοχή του στην επανάσταση ως απλού αγωνιστή.Έχω,όμως τη γνώμη πως το βαθύτερο αποτύπωμα του Τερτσέτη στον απελευθερωτικό αγώνα ήταν  το ήθος που επέδειξε στην δίκη του Κολοκοτρώνη.Τότε δεν αποφάσισε μόνο να υπερασπισθεί τη δικαστική ανεξαρτησία και τη στοιχειώδη έννοια της δίκαιης δίκης.Εκείνες τις στιγμές προστάτευσε  σθεναρά και το ίδιο το ιδεώδες του αγώνα.Με την αποτροπή μιας άδικης καταδίκης για τον εκ των  ηγετών  της επανάστασης του 1821  ήθελε ν’  αποτρέψει και τον έσχατο ευτελισμό του ίδιου του αγώνα από το όνειδος του εμφύλιου σπαραγμού.Ο Τερτσέτης δεν μπορούσε να διανοηθεί    ότι το νεοσύστατο ελληνικό κράτος θα καταδίκαζε σε θάνατο δια του θεσμού της δικαιοσύνης εκείνον που ήταν πρωτεργάτης για την σύστασή του.Ήταν, επομένως, ζήτημα τιμής γι’  αυτόν να μη γίνει συνεργός, όχι μόνο  στην καταδίκη ενός αθώου, αλλά   και στην αμαύρωση του απελευθερωτικού αγώνα. Έχει δε έτι περαιτέρω αξία το ότι το δικαστικό ήθος του  επιδείχθηκε στις πιο δύσκολες συγκυρίες και υπό τις  πιο αντίξοες συνθήκες.Σ’ ένα νεοσύστατο κράτος, δηλαδή, που είχε ν’ αντιμετωπίσει, εκτός απ’  την οργή του Οθωμανού  δυνάστη και την αγριότητα των εμφύλιων συγκρούσεων.Οι αξίες,άλλωστε, του ανθρωπισμού με τις οποίες ήθελε να συνδέσει την προσωπικότητα του  έγιναν  εμφανείς στην απολογία του κατά την δίκη, στην οποία σύρθηκε το Σεπτέμβριο του 1834.Αντιμετώπισε,συγκεκριμένα,   κατηγορίες   για την στάση του ως δικαστή στην προγενέστερη δίκη του Κολοκοτρώνη.Η συγκυρία επέτρεψε ,τότε, στον Τερτσέτη να  εκφωνήσει  μια θρυλική απολογία, στην οποία, μεταξύ άλλων, ανέφερε τα εξής: «Δεν είμαι από την Σπάρτη, δεν είμαι Αθηναίος, πατρίδα μου έχω όλην την Ελλάδα. Τοιουτοτρόπως εκφράζεται ο γενναίος Πλούταρχος, είναι σχεδόν δύο χιλιάδες έτη, εις ένα των συγγραμμάτων του.Ημείς γεννημένοι εις πλέον ευτυχισμένην εποχήν, δηλαδὴ όταν η θρησκεία και η φιλοσοφία εφώτισαν, εκήρυξαν, εσφράγισαν το δόγμα της αγάπης και  της ισότητος, δυνάμεθα να ειπούμεν, ότι ημείς δεν είμεθα ούτε από την Ελλάδα, ούτε από την Ιταλία, ούτε από  την Γερμανία, ούτε από  την  Αγγλία, πατρίδα μας έχομεν το ανθρώπινο γένος.Όση γη περιαγκαλιάζει ο εύμορφος αιθέρας είναι αγαπητή μας πατρίδα.» Αλλά και ως πνευματικός δημιουργός ο Τερτσέτης  δεν θα λησμονήσει ποτέ το τραγούδι που άνθησε μέσα στον αγώνα.Μετά την απελευθέρωση ο ίδιος ηγείται  του αγώνα  υπέρ της λαϊκής γλώσσας και της   προβολής του δημοτικού τραγουδιού. Σ’ έναν λόγο του το 1853 πρότεινε «την τύπωσιν των κλέφτικων ασμάτων, των οποίων η χάρις, το ύψος της ιδέας, ισοδυναμούν με την ευγλωττίαν του Ομήρου».

  1. Η ΕΝ ΓΕΝΕΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΟΥ Γ. ΤΕΡΤΣΕΤΗ

             Ο Γ. Τερτσέτης ασχολήθηκε με την  ποίηση και εκτός από τα απομνημονεύματα του Θ. Κολοκοτρώνη καλλιέργησε το δοκίμιο και τη φιλολογική μελέτη.Ήταν,κατά τα προαναφερόμενα,  δημοτικιστής και χρησιμοποιούσε τη δημοτική γλώσσα  τόσο στον ποιητικό λόγο όσο και στον πεζό. Άλλωστε, παρακινημένοι από τον επαναστατικό οίστρο της πρώτης περιόδου της ελληνικής επανάστασης ορισμένοι νεαροί ζακυνθινοί ποιητές είχαν διερευνήσει τη  δυνατότητα ν’ ανανεώσουν τα  εκφραστικά  τους μέσα  με τεχνικές   απ’  το δημοτικό τραγούδι.Ο Τερτσέτης διετέλεσε ηγετική φυσιογνωμία της ποιητικής αυτής παρέας από το 1822,έτος επιστροφής του  στη Ζάκυνθο από τις ευρωπαϊκές του περιπλανήσεις. Κατόπιν, όταν πια η μόνιμη κατοικία του ήταν   στην Αθήνα, ο Τερτσέτης,πάντοτε πιστός στις αρχές και στα ιδανικά του,υπερασπίσθηκε τις αρετές της δημοτικής με τους δημόσιους λόγους του. Μάλιστα,για να συνδυάσει τη θεωρία με την πράξη,προέβη  στα 1847, στη συγγραφή  μιας συλλογής ποιημάτων και διηγήσεων σε μικρό σχήμα, που τιτλοφόρησε  «Απλή  Γλώσσα».Μετά ακολούθησε (το 1851) η καταγραφή των απομνημονευμάτων του Θ.Κολοκοτρώνη.Αυτά δεν αποτελούν μόνο ένα βιβλίο καταγραφής ιστορικών γεγονότων.Συνιστούν ,ταυτόχρονα, και μια προσπάθεια απόδοσης αξίας στο λαϊκό λόγο και στο λαϊκό βίο.Οι κατ’ έτος πανηγυρικοί του για την επέτειο της επανάστασης του 1821 συνιστούν σημαντική συμβολή και στην ιστορία.Είχε,επίσης, ανάμειξη και στην πολιτική ζωή,αφού εκλέχθηκε βουλευτής Ζακύνθου το 1864.Συνεπώς,η πνευματική και πολιτική του δράση ήταν πολύπλευρη. Είναι δε ενδεικτικό το γεγονός ότι το 1860 μετέβη στην Ιταλία κατόπιν σχετικής κυβερνητικής  εντολής του  προς συνεννόηση  με τον Βίκτωρα Εμμανουήλ για από κοινού ενέργειες των δύο χωρών.Τούτο αποδεικνύει το μέγεθος της ακτινοβολίας της προσωπικότητάς του αλλά και το κύρος που απολάμβανε.

  1. ΓΙΑΤΙ Ο ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΤΕΡΤΣΕΤΗΣ;

Ίσως τώρα να πρέπει ν’ απαντηθεί το ερώτημα γιατί επελέγη ο Γεώργιος Τερτσέτης για την πολύ σημαντική επέτειο των 200 ετών από την επανάσταση του 1821.Η πρώτη απάντηση είναι πως ο Γ.Τερτσέτης συγκεντρώνει πολλά χαρακτηριστικά και ιδιότητες που σχετίζονται με την επανάσταση του 1821.Αυτός ο ακέραιος χαρακτήρας  και ταπεινός άντρας από τη Ζάκυνθο συμβολίζει το ανάστημα της δικαστικής ανεξαρτησίας.Στις   δέλτους   της ιστορίας θα μνημονεύεται   ως ο    δικαστής που αντιτάχθηκε στην άδικη  καταδίκη ενός ήρωα της επανάστασης του 1821.Ήταν από τους πρωτοπόρους που υποστήριξαν τη δημοτική γλώσσα και αυτή η υποστήριξη δεν ήταν  άσχετη με το αίτημα της εθνικής ,κοινωνικής και πολιτιστικής απελευθέρωσης των υπόδουλων Ελλήνων.Ήταν ένας απ’ εκείνους που  διέσωσαν ποιήματα της δημοτικής μας παράδοσης.Δεν ξέχασε ποτέ την επιστολή[4] του   στενού  του φίλου  Δ.Σολωμού όπου του έγραφε πως: «Η κλέφτικη ποίηση είναι όμορφη και ενδιαφέρουσα καθώς μ’ αυτήν παράστησαν ανεπιτήδευτα οι Κλέφτες τη ζωή τους, τις ιδέες τους και τα αισθήματά τους…….»Τα παραπάνω φανερώνουν πως ο Τερτσέτης , αν και ξενόγλωσσος και με σπουδές στην αλλοδαπή, είχε αντιληφθεί ότι η δύναμη και η σοφία της λαϊκής δημιουργίας ήταν απαραίτητα εφόδια για το κράτος που γεννήθηκε από την Ελληνική επανάσταση του 1821.

7.ΕΠΙΜΕΤΡΟ

Ο Γ. Τερτσέτης, εν τέλει,  ήταν μια σημαντική  προσωπικότητα, που  ταύτισε τη δράση του και το βίο του με  τον απελευθερωτικό  αγώνα του 1821.Όση δε σεμνότητα είχε η συμπεριφορά του, τόσο πνευματικό  σθένος επιδείκνυε όταν χρειαζόταν να υπερασπισθεί ιδανικά κι αξίες.Για τους λόγους αυτούς θα μνημονεύεται ως αξιόλογος   λόγιος, καθώς συνδύασε με θαυμαστό και μοναδικό  τρόπο την αφοσίωση προς το δίκαιο με την αγάπη προς την ποίηση.

 

 

 

 

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ  ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 

  1. Βαλέτας Γ.Μ. «Τερτσέτης Γεώργιος», Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Αθήνα, Πυρσός, 1933.
  2. Βέης Νίκος,«Ο Τερτσέτης και τα απομνημονεύματα του Θ. Κολοκοτρώνη», Μηνιαίος Νέος Κόσμος Β΄, Μάιος 1934, σ.57-63, και Γ΄, Ιούνιος 1934, σ.51-64.
  3. Βλάχος Άγγελος,«Γεώργιος Τερτσέτης», Παρνασσός Γ΄, ετ. Α΄, σ.161-174.
  4. Κονόμος Ντίνος, «Ο Γ. Τερτσέτης και τα ευρισκόμενα έργα του». Αθήνα, έκδοση της Βιβλιοθήκης της Βουλής των Ελλήνων, 1984.
  5. Μπουμπουλίδης Φ., «Γεώργιος Τερτσέτης», Ελληνική Δημιουργία Ε΄, 1950, σ. 619-633.
  6. Μιχαλόπουλος Φ. «Γεώργιος Τερτσέτης», Αγγλοελληνική Επιθεώρηση,Σεπτ. 1946, σ.207-208 και 254-256.
  7. Σολωμού Αλίκη,«Τερτσέτης Γεώργιος», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1988.
  8. Στεφάνου Διον., «Γεώργιος Τερτσέτης»,Αθήνα, 1971 (στη σειρά Διαλέξεις και μελετήματα του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός, αρ.6).
  9. Bouchard J., Γ. Τερτσέτης·βιογραφική και φιλολογική μελέτη (1800-1843).Διδακτορική διατριβή.Αθήνα,1970.

 

 

 

[1] Ο Οδυσσέας   Σπαχής είναι Εφέτης Διοικητικών Δικαστηρίων και συγγραφέας.

[2] Το κείμενο αποδίδει την  ομιλία του Οδυσσέα Σπαχή στην Παλαιά Βουλή στις 7-11-2021 στα πλαίσια εκδήλωσης που διοργανώθηκε από τον ΚΕΛΔ για την επέτειο των 200 ετών από την Ελληνική επανάσταση του 1821.

[3] Βλ. Διονυσίου Σολωμού ,Άπαντα,τόμος τρίτος,Αλλληλογαρία.Επιμέλεια-Σημειώσεις Λίνου Πολίτη,εκδόσεις Ίκαρος,Αθήνα 1991.

[4] Βλ. Διονυσίου Σολωμού ,Άπαντα ,ο.π.