Το σχόλιο του Δημήτρη Ορφανίδη για το μότο της documenta 14 «Μαθαίνοντας από την Αθήνα» αποτελεί την τέταρτη μιας σειράς από προσωπικές τοποθετήσεις που πρόκειται να δημοσιευτούν τις καλοκαιρινές εβδομάδες του 2017 στο diablog.eu. Όλες επικεντρώνονται σε δεδομένα και στοιχεία που όντως μπορεί να μάθει κάποιος απ’ αυτήν την πόλη. Γραμμένες από ανθρώπους που γεννήθηκαν ή ζουν εδώ και καιρό στην Αθήνα, μαρτυρούν την αυτοεκτίμηση και την περηφάνια των κατοίκων της ενώπιον της γενικότερης ανωμαλίας σε μια πόλη που φέρει  αφενός τα σημάδια της κρίσης, αφετέρου διαθέτει βαθύτερη μνήμη σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές μητροπόλεις. Δεν είναι άλλωστε η πρώτη φορά που η Αθήνα υπερασπίζεται τη ζωντάνια της σε αντίξοες συνθήκες.

Είναι αναπόδραστο: Το να μαθαίνεις από την Αθήνα σημαίνει να μαθαίνεις για την Ελλάδα και τον Ελληνισμό και συνεπώς για την ανθρωπότητα. Αν η παρατήρηση αυτή φαίνεται «μπανάλ», «στερεότυπη», «ξύλινη», δεν είναι: Είναι ή θα είναι ποτέ «μπανάλ» ο Παρθενώνας; Η Δημοκρατία; Αλλά η απάντηση υπερβαίνει τους γνωστούς λόγους. Η δυτική νεω- και μετανεωτερικότητα είναι ελληνική· η αναζήτηση του Σεφέρη για μία ελληνική εκδοχή του μοντερνισμού, στην Αθήνα καταλήγει· και να γιατί:

Φτάνω στην Ακρόπολη και διερωτώμαι: Η Δημοκρατία οδήγησε στον Παρθενώνα· στην Δημοκρατία τι οδήγησε; Η νομοθεσία του Σόλωνα, η οποία συνιστούσε εξισορρόπηση αντιτιθεμένων κοινωνικών συμφερόντων· μία ισορροπία που επετεύχθη με την σεισάχθεια: Απαλλαγή της πλειοψηφίας των ακτημόνων που καλλιεργούσε τα κτήματα της μειοψηφίας των γαιοκτημόνων από την ποινή της υποδούλωσης με την κατάργηση των χρεών. Ταυτόχρονα, απόρριψη του αιτήματος της πλειοψηφίας για κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας των γαιοκτημόνων.

Παρθενώνας των Βιβλίων, Κάσελ 2017, ©Andrea Mavroidis

Η σεισάχθεια αποτέλεσε το εφαλτήριο για την διεύρυνση της ατομικής ιδιοκτησίας στην κοινωνική πλειοψηφία. Γι αυτό και ο Αριστοτέλης στα «Πολιτικά» διατυπώνει μία αρχή διαχρονικής ισχύος: «Φανερόν τοίνον ως όσαι μεν πολιτείαι το κοινή συμφέρον σκοπούσιν, αύται μεν ορθαί τυγχάνουσιν ούσαι κατά το απλώς δίκαιον, όσαι δε το σφέτερον μόνον των αρχόντων, ημαρτημέναι πάσαι και παρεκβάσεις των ορθών πολιτειών· δεσποτικαί γάρ, η δε πόλις κοινωνία των ελευθέρων εστίν.» Πρόκειται, ουσιαστικά, για την κοινωνική αρχή, που 2.600 χρόνια μετά, κατοχυρώθηκε στο ελληνικό και στο γερμανικό σύνταγμα αλλά και σε όλα τα ευρωπαϊκά συντάγματα.

Καθώς ατενίζω τώρα την πόλη από την Πνύκα συνεχίζω τις σκέψεις μου: Ο Ακαδημαϊκός Γ. Βλάχος (1912-1996) αναφέρει, πως στην Αθήνα υπήρχε ένα ουσιαστικό σύνταγμα, ένα σύνολο οργανικών νόμων συνταγματικής ισχύος, το οποίο συνόψιζε ο όρος «πάτριος πολιτεία». Ο Georg Jellinek γράφει πως Σύνταγμα είναι οι νομικοί κανόνες, οι οποίοι ορίζουν τα ανώτατα όργανα του κράτους, ρυθμίζουν τις μεταξύ τους σχέσεις και καθορίζουν την θεμελιώδη θέση του ατόμου έναντι της κρατικής εξουσίας· και συμπληρώνει : «Με αυτήν την έννοια ο ορισμός του Συντάγματος έχει δοθεί ήδη από τους Έλληνες.»

Κατηφορίζοντας αργά προς το Μουσείο της Ακρόπολης θυμάμαι και άλλα που είχα διαβάσει στη «Γενική Πολιτειολογία» του γερμανού επιστήμονα: Στην αρχαία Αθήνα υπήρχε πολύ εξελιγμένο ιδιωτικό δίκαιο· η ατομική ελευθερία δεν υπολείπετο από αυτήν που υπάρχει στην Δύση· ταυτοχρόνως μου ξανάρχεται στο μυαλό ο Αριστοτέλης με την αναφορά  στα «Πολιτικά»: «έστι δη τρία μόρια των πολιτειών πασών … το βουλόμενον … τὸ άρχειν … το δικάζον.» Με το συμπέρασμα ότι ούτε η γαλλική, ούτε η βορειοαμερικανική επανάσταση επινόησαν τον Θεμελιώδη Νόμο που λέγεται «Σύνταγμα» και ούτε ο Montesquieu επινόησε την διάκριση των εξουσιών, διαπιστώνω πως έχω επιταχύνει το βηματισμό μου.

Ενώπιον των Καρυάτιδων και των γύψινων αναπαραστάσεων των Μαρμάρων του Παρθενώνα σκέφτομαι ότι Άγγλοι ήταν οι πρώτοι που ζήτησαν την επιστροφή τους: Ο Λόρδος Βύρων και ο Φρέντερικ Χάρισον. Στο δεύτερο απάντησε ο Σερ Τζαίημς Τόμας Νώουλς αρνητικά και υποτιμητικά για τους Έλληνες. Και τότε παρενέβη ο Καβάφης. Πρώτος αυτός από το γένος μας ζήτησε, με δύο του άρθρα, την επιστροφή, απαντώντας «εις τας αυθαδείας του Νώουλς περί του ελληνικού έθνους.»

Περνάω από την Πύλη του Ανδριανού. Ο Ιουστινιανός, στις “Institutiones”, ο Τίτιος Λίβιος, στην “Historia Romana”, ο Γάιος Πλίνιος Σεκούντους, στις “Epistulae”, παραδέχονται πως οι Ρωμαίοι έλαβαν το δίκαιο από την Αθήνα (και τη Σπάρτη).

Εισέρχομαι στην οδό της φήμης των Αθηναίων· στην Κυδαθηναίων. Μπροστά από το πατρικό του Σεφέρη στέκεται ένας τουρίστας … Σε ποιόν φέρνει μωρέ; Ξαφνικά, όπως κοιτάμε το σπίτι δίπλα-δίπλα, τοποθετεί απαλά το χέρι του στο ώμο μου και ψιθυρίζει: Unter aller Völkerschaften haben die Griechen den Traum des Lebens am schönsten geträumt.*

*Ανάμεσα σε όλους τους λαούς οι Έλληνες είναι εκείνοι που ονειρεύτηκαν τη ζωή με τον ωραιότερο τρόπο (Γ.Β. φον Γκαίτε)

Ο Δημήτρης Ορφανίδης σπούδασε νομικά στην Κομοτηνή, το Φράιμπουργκ και το Πότσνταμ.Σήμερα εργάζεται ως δικαστής στην Αθήνα. Ασχολήθηκε σε βάθος με το έργο του Κ. Καβάφη. Το δοκίμιό του «0 21^ος αιώνας του Κ.Π. Καβάφη» κυκλοφορεί τον Αύγουστο του 2017 στις εκδόσεις Ροδακιό.

Κείμενο: Δημήτρης Ορφανίδης, Επιμέλεια: Andrea Schellinger. Φωτογραφίες: Andrea Mavroidis.