ΘΟΔΩΡΗ ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ: “ΕΡΗΜΙΤΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ”. ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ RYOKAN TAIGU ΕΙΣΑΓΩΓΗ, ΕΠΙΛΟΓΗ, ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΑΓΓΛΙΚΑ
ΕΡΗΜΙΤΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ RYOKAN TAIGU
ΕΙΣΑΓΩΓΗ, ΕΠΙΛΟΓΗ, ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΑΓΓΛΙΚΑ
ΘΟΔΩΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΙΡΗΝΟΔΙΚΗΣ ΑΘΗΝΩΝ
Βασανισμένη υπήρξε η ζωή του Ryōkan Taigu,όπως τόσων και τόσων γνήσιων δημιουργών και το περίεργο είναι, ότι ο ίδιος υπέβαλε στον εαυτό του στα περισσότερα βάσανα, ενώ θα μπορούσε να ζήσει μια άνετη και νοικοκυρεμένη ζωή. Γεννημένος το 1758 σ’ ένα χωριό της φεουδαρχικής Ιαπωνίας, γόνος εύπορης οικογένειας (ο πατέρας του ήταν πετυχημένος έμπορος και κρατικός αξιωματούχος) πέρασε μια ήρεμη και προστατευμένη παιδική ηλικία και όλα έδειχναν, ότι θα ακολουθούσε τα βήματα του πατέρα του. Η ζωή όμως είναι απρόβλεπτη και η συμπεριφορά του νεαρού άλλαξε σιγά-σιγά και ο πρώην γλεντζές φανέρωσε μια κλίση προς τον ασκητισμό και την απομάκρυνση από τον κόσμο. Στα 19 του χρόνια έγινε βουδιστής μοναχός και εισήλθε στον τοπικό ναό. Μετά από μερικά χρόνια συναντήθηκε ε τον δάσκαλο Kokusen, του οποίου υπήρξε μαθητής και τον ακολούθησε στο ναό του, όπου κι έγινε ο βασικός του μαθητής και το δεξί του χέρι. Όταν ο αγαπημένος του δάσκαλος πέθανε, ξεκίνησε να ταξιδέψει ως προσκυνητής, πρακτική συνήθης για τους βουδιστές αλλά και τους ποιητές της Άπω Ανατολής εκείνα τα χρόνια. Μετά από περιπλανήσεις ετών επέστρεψε στη γενέτειρά του, για την ακρίβεια βρήκε μια σκήτη σ’ ένα βουνό κοντά στο χωριό του κι έζησε εκεί για δεκαετίες. Με τα χρόνια όμως αναγκάστηκε να μείνει στο σπίτι ενός μαθητή του, όπου και τον βρήκε ο θάνατος το 1831.
Αυτή υπήρξε η ζωή του ποιητή σε αδρές γραμμές. Βέβαια οι χρονολογίες και οι μετακομίσεις σπάνια βοηθάνε στην κατανόηση ενός δημιουργού. Άλλα στοιχεία μας ανοίγουν το σεντούκι της ψυχής του και κατ’ επέκταση του έργου του και αυτά είναι συνήθως πιο ασήμαντα και δευτερεύοντα. Όπως προαναφέραμε, ο ποιητής υπήρξε μοναχός, αλλά μην πηγαίνει ο νους σας σε κάποιον βλοσυρό και επιδεικτικά ασκητικό άνθρωπο. Ο ποιητής ήταν ασκητής με την ουσιαστική έννοια. Δεν κατείχε περιουσία, δεν κατείχε για την ακρίβεια σχεδόν τίποτα, πέραν από το μανδύα του και μια κούπα για το φαγητό του. Ζητιάνευε για τα προς το ζην, περνούσε ώρες χωρίς να μιλά ή να κινείται προσπαθώντας να ενωθεί με το άπειρο, αλλά από την άλλη λάτρευε τα παιδιά και περνούσε εξίσου πολλές ώρες παίζοντας μαζί τους. Επιπλέον του άρεσε το αλκοόλ και δεν έλεγε όχι σ’ ένα ποτηράκι με τους απλούς ανθρώπους του χωριού του. Πότε-πότε μεθούσε και τριγυρνούσε τραγουδώντας. Πάντα χαμογελαστός, πάντοτε ήρεμος, πάντα πρόθυμος να βοηθήσει, ίσως με τα σημερινά δεδομένα να μοιάζει κάπως γραφικός και αφελής, αλλά μην ξεχνάτε, ότι κάθε άνθρωπος είναι ένα μυστήριο, πολύ περισσότερο κάποιος μ’ έντονη ευαισθησία, ένας δημιουργός. Yπάρχουν ένα σωρό ανέκδοτα που κυκλοφορούν, αλλά δεν θα αναφερθούμε σ’ αυτά, μιας και περισσότερο συσκοτίζουν παρά φανερώνουν. Είναι σύνηθες η γνησιότητα να εκλαμβάνεται για αφέλεια και ιδιορρυθμία.
Ο ποιητής μελέτησε πλάι στον δάσκαλό του αρκετά και ανάμεσα στα διαβάσματά του ήταν φυσικά η κλασσική, κινεζική ποίηση, καθώς και η ποίηση της πατρίδας του. Όμως ένας χαρακτήρας τόσο έντονος και ανεξάρτητος ήταν αδύνατον να πειθαρχήσει στους αυστηρούς κανόνες της κλασσικής ποίησης. Είτε γράφει kanshi, τα τυπικά κινεζικά ποιήματα με τους 5 χαρακτήρες ανά στίχο, είτε haiku, με τη γνωστή δομή των 5-7-5 συλλαβών, ο δημιουργός κάνει στην άκρη τους κανόνες και συχνά βάζει παραπάνω χαρακτήρες και συλλαβές. Τα ποιήματά του σπάνια τιτλοφορούνται και δεν κυκλοφόρησαν σε βιβλίο μετά το θάνατό του. Ο δημιουργός αποφεύγει την εκζήτηση και την επιτηδευμένη τεχνική. Θέλει να είναι άμεσος και σαφής. Το λεξιλόγιό του οικείο και απλό. Τα θέματα των ποιημάτων του καθημερινά, συνηθισμένα, η ζωή στην ύπαιθρο, εικόνες από τη φύση, ζώα, πουλιά. Όμως πάντα, ακόμα και στα πιο εύθυμα πονήματά, του μια θλίψη και μια αίσθηση ματαιότητας μοιάζουν να καραδοκούν. Όχι βέβαια η πομπώδης και καλογραμμένη κλάψα άλλων δημιουργών, αλλά μια γνήσια μελαγχολία για το φθαρτό και εφήμερο του κόσμου. Ως βουδιστής δεν προσδοκούσε παραδείσους και ζωές μετά θάνατον. Έγραψε εκατοντάδες ποιήματα ανάλογα με το κέφι του και τα τραγουδούσε στα παιδιά και τους χωρικούς. Έχουμε να κάνουμε μ’ έναν ποιητή που δεν βάζει ψηλά τον πήχη, δεν επιδιώκει την καλλιτεχνική αθανασία και τη φήμη. Θέλει να κάνει όσο το δυνατόν λιγότερο κακό και αν είναι δυνατόν, να κάνει και λίγο καλό. Κι αυτό δεν είναι λίγο.
Επειδή δεν ομιλώ την ιαπωνική, διάβασα τα ποιήματα στα αγγλικά και πιο συγκεκριμένα τις μεταφράσεις του JOHN STEVENS, καθηγητή ανατολικής φιλοσοφίας και μεταφραστή πλείστων όσων λογοτεχνών από την Άπω Ανατολή. Το βιβλίο του One Robe, One Bowl: The Zen Poetry of Ryokan, αποτελεί μια πρώτης τάξεως εισαγωγή στη ζωή και το έργο του Ιάπωνα και το συστήνω ανεπιφύλακτα. Από αυτό το βιβλίο επέλεξα και μετέφρασα τα ποιήματα που ακολουθούν. Ελπίζω να τα βρείτε ενδιαφέροντα.
RYOKAN TAIGU
ΠOIHMATA
Κάτω στο χωριό
ήχος από φλάουτα και τύμπανα,
εδώ, βαθιά στο βουνό
παντού ο ήχος των πεύκων.
*
Αφού ζητιάνεψα ολημερίς
φέτος στα σταυροδρόμια,
κατέρρευσα στο ναό του χωριού.
Παιδιά με τριγυρίζουν και ψιθυρίζουν
«ο τρελός μοναχός ήρθε πάλι, για να παίξει»
*
Τα φυτά και τα λουλούδια
που ‘βαλα γύρω από την καλύβα μου,
παραδίδω τώρα
στη θέληση του ανέμου.
*
Για ν’ ανάψω φωτιά,
ο άνεμος του φθινοπώρου μάζεψε
λίγα νεκρά φύλλα.
*
Όταν έρχεται η άνοιξη,
σε κάθε κορφή δέντρου
λουλούδια ανθίζουν.
Μα εκείνα τα παιδιά
που πέσανε με τα τελευταία φύλλα
δεν θα γυρίσουν ποτέ.
*
Οι τρεις χιλιάδες κόσμοι
που αποκαλύπτονται
με το ελαφρό χιόνι
και το ελαφρό χιόνι που πέφτει
σ’ αυτούς τους τρεις χιλιάδες κόσμους.
*
Πώς μπορώ να κοιμηθώ
αυτή τη φεγγαρόλουστη βραδιά ;
Ελάτε, φίλοι μου,
να χορέψουμε και να τραγουδήσουμε
όλη νύχτα.
*
Ποια θα ‘ναι η κληρονομιά μου ;
Λουλούδια την άνοιξη,
ο κούκος το καλοκαίρι
και τα πορφυρά σφενδάμια
του φθινοπώρου.
*
Χωρίς μυαλό τα λουλούδια
σαγηνεύουν την πεταλούδα.
Χωρίς μυαλό, η πεταλούδα
επισκέπτεται τα μπουμπούκια.
Όμως όταν ανθίζουν τα λουλούδια,
φτάνει κι πεταλούδα.
Όταν φτάνει η πεταλούδα,
τα λουλούδια ανθίζουν.
*
Βαθιά στην κοιλάδα κρύβεται μια ομορφιά,
ήρεμη, απαράμιλλη, γλυκύτατη.
Στη σκιά της συστάδας του μπαμπού
μοιάζει να ψάχνει για εραστή.
*
Στον κόσμο των ονείρων
λαγοκοιμόμαστε
και μιλάμε για όνειρα,
ονειρευτείτε, ονειρευτείτε
όσο πιο πολύ επιθυμείτε.
*
Μήπως με ξέχασες
ή έχασες το δρόμο ;
Σε περιμένω
όλη μέρα, κάθε μέρα
αλλά δεν έρχεσαι.
*
Ο κλέφτης ξέχασε
το φεγγάρι
στο παράθυρό μου.
*
Πρέπει να υψωθείς
πάνω από τα σύννεφα
που σκεπάζουν τη βουνοκορφή
ειδάλλως πώς θα δεις
κάποτε τη λιακάδα ;
*
Όταν όλες οι σκέψεις εξαφανίζονται,
γλιστράω μες στα δάση
και μαζεύω σωρό
από σακούλια βοσκών.
*
Ξαπλωμένος
μεθυσμένος
κάτω από τον αχανή ουρανό.
Υπέροχα όνειρα
κάτω από άνθη κερασιάς.
*
Κοίτα βαθύτερα !
Το μυστήριο φωνάζει,
ούτε φεγγάρι, ούτε δάχτυλο,
τίποτα απολύτως.
*